ओळख पक्ष्यांची - भारद्वाज

 भारद्वाज डोमकावळ्याएवढा असून त्याची लांबी सु. ४८ सेंमी. असते. पंखआखूड व तांबूस-पिंगट रंगाचे असतात; बाकीच्या शरीराचा रंग काळा असून त्यात हिरव्या, निळ्या व जांभळ्या रंगांची तकाकी असते. शेपटी लांब, रुंद, काळ्या रंगाची व निमुळती असते; चोच काळी व किंचित बाकदार असते; डोळे किरमिजी रंगाचे आणि पाय काळे असतात.

           भारद्वाज सावंतवाडीचा शहरपक्षी म्हणून निवडून आला आहे. मलबारी कर्णा या पक्ष्याला त्याने हरवले.मराठीत भारद्वाज, कुंभार कावळा या नावाने ओळखला जाणारा हा पक्षी डोमकावळ्याच्या आकाराचा आहे.तसेच याला पान कावळा, लाल कावळा, सुलक्षणी, कुंभारकुकडी, कुक्क्कुटकुंबा, कुक्कुडकोंबा या नावानेही ओळखतात.

               मोरासारखा डौलदार भरारी घेणारा. ही भरारी घेत असताना याचे तपकिरी सोनेरी पंख अतिशय सुंदर दिसतात. भारद्वाज हा भारतात आणि पूर्व आशियामध्ये अगदी सामान्यपणे दिसणारा पक्षी आहे. हा भारतापासून ते दक्षिण चीन व इंडोनेशिया पर्यंत सगळीकडे आढळतो.झुडपी जंगल, खुले मैदानी प्रदेश, गवताळ प्रदेश अशा भागात आणि मनुष्य वसतीजवळच राहणे पसंत असलेला भारद्वाज, जास्तवेळ जमिनीवर राहतो.दाट झुडपे असलेला प्रदेश, माळराने, शेते, बागा, मनुष्यवस्तीच्या आसपासची झाडी इ. ठिकाणी भारद्वाज राहतो.

                 लहान-मोठे किडे, पाली, सुरवंट, उंदीर,सरडा हे याचे मुख्य अन्न आहे.झुडपांखाली जमिनीवर हळूहळू एकेक पाऊल टाकीत किंवा झुडपांच्या अथवा झाडांच्या फांद्यावर उड्या मारीत ते शांतपणे आपले भक्ष्य शोधीत असतात.उडण्याच्या बाबतीत तो दुबळा असतो. बऱ्याचदा झाडाझुडपांमध्ये तो धडपडत वर चढताना दिसतो.स्थानिक पातळीवर वर्षभर काम करणारा असा हा भारद्वाज पक्षी आहे.

              घरटे घुमटाच्या आकाराचे व बरेच मोठे असून ते काटक्या, पाने, गवत यांचे बनविलेले असते. काटेरी झुडपांच्या जाळीच्या मध्यभागी बेताच्या उंचीवर अथवा झाडाच्या फांदीच्या दुबेळक्यात ते बांधलेले असते. त्यांचे दार एका बाजूला असते. एका भारद्वाजने कुप कुप कुप करत आवाज सुरू केला की दुसरा लगेच तसाच आवाज काढतो आणि हा खेळ एका मागे एक ५ ते २० वेळापर्यंत आवाज काढून सुरूच राहतो. भारतभर सर्वत्र आढळणारा हा पक्षी अनेक लोकांचे श्रद्धास्थान आहे.

                हे पक्षी पाम ऒईल ज्यापासून बनते त्या ऒईल पाम च्या बागांना धोका समजले जातात. या झाडाची फ़ळे पिकायला लागली की त्याचा गर खाऊन टाकून हे पाम शेतीचं प्रचंड नुकसान करतात. परंतू पर्यावरणातील समतोल, अवैध वृक्षतोड, झाडेझूडपे नष्ट होत विरळ झालेले जंगल तसेच शिकारीत झालेली वाढ अशा कारणाने निरूपद्रवी प्राण्यांची प्रजात नष्ट होऊ लागली आहे. लहान पक्ष्यांच्या शोधात अनेकदा झाडाझुडूंपात काळजीपूर्वक हिंडणारा व दृष्टीस पडणारा भारद्वाज आता दिसेनासा झाला आहे. या पक्षाची ओळख नव्या पिढीला करून द्यायची असेल तर ती चित्र काढून द्यावी लागणार की काय? असा प्रश्न उपस्थित होऊ लागला असून हा प्रश्न पशूप्रेमी व पर्यावरणवादी संशोधकांचा चिंतेचा विषय बनला आहे.