चमचा हा हिमशुभ्र रंगाचा जलचर पक्षी आहे. तो बदकापेक्षा मोठा असून त्याची मान लांब व पाय काळे व लांब असतात. त्याची चोच पळीच्या आकाराची लांब व काळी-पिवळी असते. त्याच्या गळ्यावर पिवळसर रंगाचा डागासारखा ठिपका असतो. या चोचीच्या आकारावरून त्याला चमचा हे नाव पडले.
आज जगभरात या पक्ष्यांच्या सहा उपजाती आढळतात. मोठ्या आकाराचे हे पक्षी पाणथळ जागी दिसतात. मोठे तलाव, नद्या, खाड्या ही यांची आवडीची ठिकाणे. साधारणत: यांच्या सर्व जाती ह्या प्रामुख्याने पांढऱ्या रंगाच्या असतात, फक्त यातील एकच जात ही आपल्या गुलाबी फ्लेमींगोसारखी गुलाबी असते. मात्र भारतात ही जात काही सापडत नाही. भारतातील जात पांढऱ्या रंगाचीच असून प्रौढ पक्ष्यांच्या चोचीचे टोक पिवळे असते.
या सर्वच पक्ष्यांची चोच खास आकाराची असते. अगदी आपल्या चमच्यासारखी ती दिसते आणि तसेच कामसुद्धा करते म्हणूनच यांचे नाव "चमच्या" किंवा इंग्रजीमध्ये स्पूनबील असे सार्थ आहे. हे पक्षी उथळ पाण्यात उभे रहातात आणि आपली लांब चमच्यासारखी चोच पाण्यात आडवी फिरवत रहातात.
हे पक्षी एकट्याने किंवा थव्याने राहतात. दलदल, तलाव, चिखलाचा भाग, नद्या वगैरे पाणथळ ठिकाणी बेडूक, कीटक, पाण वनस्पती, मासोळ्या, खेकडे, गोगलगाय वगैरे खातांना हा हमखास दिसतो. याच्या लांब चोचीने हा पाणी ढवळून काढतो मग सैरावैरा पळणारे जलचर याला सहज पकडता येतात.
जुलै ते नोव्हेंबर हा चमच्याचा वीण काळ असून हा आपले घरटे पाण्याजवळील उंच झाडावर बांधतो. मादी एकावेळी शुभ्र पांढर्‍या रंगाची त्यावर तपकिरी ठिपके असलेली अंडी देते. हा पक्षी भारतात आणि श्रीलंकेमध्ये निवासी आणि भटका असून .मुंबईचा हिवाळी पाहुणा आहे. हा पक्षी भारतात पिले जन्माला घालतो.सहसा हे पक्षी बगळ्यांसारखे एकत्र घरटी करून रहातात.
बगळ्यांसारखेच पांढरे पण काहीचे मोठे आणि त्यांची चोच जर बारकाईने बघितली तर त्यांचे वेगळेपण सहज लक्षात येते. उडताना हे पाय ताणून आणि चोच सरळ पुढे ठेवून उडतात. त्यामुळे उडतानासुद्धा त्यांच्या चोचीचे वेगळेपण सहज ओळखता येते. त्यातून सहसा हे एकदम उडले की मोठ्या थव्याने उडतात त्यामुळे आकाशात त्यांचे उडणे हे पटकन वेगळे जाणवते. नांदूर माधमेश्वर, भिगवण, भरतपूर अश्या ठिकाणी हे आपल्याला हमखास बघायला मिळतात.सहसा हे पक्षी बगळ्यांसारखे एकत्र घरटी करून रहातात.
No comments:
Post a Comment