ओळख पक्ष्यांची - करकोचा

            

आपल्या सुरेख रंगसंगतीचे पाणथळींची, जलाशयांची शोभा वाढविणारा मध्यम आकाराचा करकोचा म्हणजे रंगीत करकोचा वा चित्रबलाक.

          भारतात प्रामुख्याने रंगीत करकोचा आढळतो. त्याची उंची सु. १ मी. असून संपूर्ण शरीरावर पांढरी पिसे असतात. मात्र बाजूच्या पिसांवर हिरवट काळ्या चकाकणार्‍या  खुणा असतात. छातीवर आडवा काळा पट्टा असतो. शेपटीजवळ गुलाबी पिसे असतात. म्हणून याचे नाव रंगीत करकोचा. त्याचा चेहरा फिकट पिवळा असून त्यावर पिसे नसतात. चोचीला थोडासा बाक असून रंग पिवळा असतो. पाय लांब असतात व पायाचा बराचसा भाग उघडा व पिसे नसलेला असतो. पाणथळ जागा किंवा जलाशय यांच्या आसपास समूहाने हे पक्षी आढळतात.त्यांना चामढोकही म्हणतात.

               करकोचा हा पाणथळ जागेत रहाणाऱ्या पक्ष्यांचा गट असून ते दिसावयास बगळ्यासारखे असतात. परंतु बगळ्यांपेक्षा यांची चोच बरीच लांब असते. करकोच्याला इंग्रजीत स्टॉर्क असे म्हणतात.करकोच्याचे विविध प्रकार  आढळून येतात.उघड्या चोचीचा करकोचा,ॲडज्युडंट करकोचा,काळा करकोचा,चित्रबलाक

पांढरा करकोचा इ.पाणथळ जागा व दलदलीचे भाग अशा ठिकाणी घरटी बांधतात. पाय आणि चोच लांब असून पायाच्या चार बोटांना मुळाशी पडदे असतात, हे त्यांचे वैशिष्ट्य. भारतात चित्र बलाक, रंगीत करकोचा, उघड्या चोचीचा करकोचा, पांढरा करकोचा व काळा करकोचा अशा जाती आहेत.

                 याच्या काटक्यांच्या घरट्याला मध्यभागी एक खळगा असतो. त्यात पाणवनस्पतींच्या फांद्या व पाने लावलेली असतात. करकोच्यांच्या स्वरयंत्रातील स्वरतंतू अविकसित असतात, त्यामुळे त्यांना सुरेल आवाज काढता येत नाही.करकोचे हे उडताना त्यांच्या आकारमानावरून बगळ्यासारखे दिसतात. बगळ्यांमधून ह्या पक्ष्यांना ओळखता येते. उडताना करकोच्यांची मान लांब ताणलेली असते, तर बगळ्यांची मान खांद्यात खेचून सपाट इंग्रजी एस् आकाराची झालेली असते.

               करकोच्यांच्या बर्‍याच जाती स्थलांतर करतात. पश्चिम आशिया आणि मध्य यूरोपातून लांब अंतराचा पल्ला पार करून करकोचे भारत, पाकिस्तान, बांगला देश, श्रीलंका, म्यानमार इ. देशांत स्थलांतर करतात. भारतात भरतपूर व चिल्का सरोवरांवर आणि महाराष्ट्रात मायणी, उजनी, कळंबा व जायकवाडी या जलाशयांवर दरवर्षी अन्नासाठी व प्रजननासाठी हे पक्षी मोठ्या संख्येने येतात. अनेक देशांत करकोचा हा संरक्षित पक्षी म्हणून घोषित करण्यात आलेला आहे.

                 हा पक्षी जेव्हा आराम करत असतो तेव्हा कुबड काढून दोन पायांवर उभा असतो. पुणे जिल्ह्यात इंदापूर तालुक्यात रंगीत करकोच्यांची एक वसाहत आहे.

या वसाहतीत सुमारे १५ ते २० करकोचे आहेत. हे करकोचे पावसाळ्यात इंदापुरातल्या चिंचांच्या झाडांवर काड्याकाटक्या गोळा करून घरटी करतात. या मोठ्या आकाराच्या पक्ष्याचं घरटंही असंच भलं मोठं असतं.

                 नद्या, तलाव, आणि पाणथळ जागी करकोचे दिसतात. करकोचाचे पाय काटकुळे आणि मान लांब असल्यामुळे उथळ पाण्यात उतरून त्याला मासे, बेडूक किंवा पाणसाप हे त्याचं खाद्य शोधणं सोपं जातं.

              कधी कधी मासे किंवा खाद्य गोळा करण्यासाठी करकोचे त्यांच्या घरटी असलेल्या जागेपासून ३० ते ४० किलोमीटर पर्यंत हे पक्षी उडत जातात.