ओळख पक्ष्यांची - बगळा

 

एखाद्या पाणवठ्याजवळ एखाद्या ऋषीप्रमाणे स्थितप्रज्ञ समाधी लावल्यासारखा एखादा पक्षी दिसला कि,तो हमखास बगळाच असतो.बगळा सर्वत्र आढळणारा पक्षी आहे. त्याची सर्वात वैशिष्ट्यपूर्ण  गोष्ट म्हणजे त्याचा रंग संपूर्ण पांढरा  असतो. बगळा साधारणपणे पाणथळी जागेत आढळून येतो. याला इंग्रजीत इग्रेट (Egret) असे म्हणतात.बगळे मध्यम ते मोठ्या आकारमानाचे असतात. यांची मान, पाय व बोटे लांब व सडपातळ असतात. यांच्या मानेच्या मणक्याची रचना अशी असते की,मान फक्त  उभ्या पातळीत हलविता येते. ती बाजूस वळू शकत नाही. हा पक्षी " विश्रांती घेत असताना त्याची मान इंग्रजी एस् (S) अक्षराच्या आकाराची होते व डोके दोन खांद्यांच्यामध्ये असते. भक्ष्य पकडण्याच्या वेळी मान सरळ केली जाते. हे पक्षी व यांचे जवळचे संबंधी उडताना आपली मान मागे व डोके दोन खांद्यांच्या मध्ये ठेवून उडतात. यामुळे उडते पक्षी बगळे आहेत की नाहीत, हे दुरून सहज ओळखता येते. यांची चोच लांब, सरळ व खंजिरासारखी असते. भक्ष्य पकडण्यास हिचा चांगला उपयोग होतो.  छातीच्या पंखांच्या आत चूर्ण भरलेले लहान पंख असतात. हे चूर्ण चोचीच्या साह्याने मोठ्या पंखावर पसरवून हा पक्षी आपले खराब झालेले पंख स्वच्छ करतो. हे करण्यात तो आपल्या मधल्या नखाचाही उपयोग करतो. हे चूर्ण घासल्यावर पंखावर पाणी थांबत नाही.

          बगळ्यांचे अनेक प्रकार आहेत. रंगांवरून बगळ्यांना राखी बगळा, जांभळा बगळा आणि पांढरा बगळा अशी नावे आहेत. पांढऱ्‍या बगळ्यांमध्ये आकारावरून मोठा, मध्यम आणि लहान असे प्रकार पडले आहेत. अधिवासावरूनही गायबगळा, पाणबगळा व रात्रीच्या वेळी बाहेर पडणारा म्हणून रातबगळा अशी नावे पडली आहेत. या सर्व बगळ्यांच्या प्रजाती आणि जाती वेगवेगळ्या आहेत. इंग्रजी भाषेत इग्रेट व हेरॉन अशीही नावे बगळ्यांसाठी सर्वसाधारणपणे वापरली जातात. कीटकांना खाण्यासाठी गायबगळे  जनावरांबरोबर दिसून येतात. बऱ्‍याच वेळा ते गायीच्या पाठीवर बसून भक्ष्य मिळवितात. गायीच्या पायांमधून आतबाहेर उड्या मारत व फिरत ते खाद्य पकडतात.बगळ्यांचे टोळ, माश्या, गोमाश्या व गोचीड इ. त्यांचे मुख्य अन्न आहे. तसेच ते मासे, बेडूक व सरडे यांची पिलेही खातात.

                 बगळे दलदलीच्या प्रदेशात, पाण्याजवळ किंवा समुद्रकिनाऱ्यावर आढळतात. ते सर्वसाधारण समूहाने राहतात. यांची घरटी पाण्याजवळच्या झाडांवर किंवा दूरही असतात. पुष्कळ घरट्यांची मिळून एक वसाहत असते.  ते पाण्याच्या पृष्ठावरून अगदी जवळून उडतात किंवा उथळ पाण्यातून हळूहळू चालत जातात अगर एके ठिकाणी स्वस्थ उभे राहतात. हे सर्व करीत असताना त्यांची दृष्टी भक्ष्याकडे असते. जर एखाद्या मासा किंवा बेडूक दिसला की, झडप घालून ते पटकन चोचीने उचलतात.

              संध्याकाळी सूर्यास्ताच्या वेळी बगळे टोळके करून किंवा तिरक्या ओळी करून झाडांवरील घरट्याकडे परतताना दिसतात. त्यांची घरटी काटक्यांनी तयार केलेली असतात. त्या झाडांवर पाणकावळे, कावळे आणि मैना यांचीही घरटी असतात. बहुधा त्यांची घरटी एखाद्या मोठ्या परिसरात वसाहतीप्रमाणे असतात. त्यांच्या विणीचा हंगाम उत्तर भारतात जून-ऑगस्ट, तर दक्षिण भारतात नोव्हेंबर-मार्च असा असतो. मादी एका खेपेला ४-५ अंडी घालते. अंड्यांचा रंग पांढरा असून त्यांवर निळ्या अथवा हिरव्या रंगाची झाक असते. एक महिन्यानंतर अंड्यांतून पिले बाहेर येतात. साधारणपणे दोन महिन्यांनी पिले उडू लागतात.

                  बगळयाचा रंग पांढरा आणि मान लांब असते. बगळे पाण्यात बराच वेळ उभे राहतात आणि स्वत:चे खाद्य शोधतात. लबाड बगळे भक्ष्य पकडण्याच्या वेळी जणू काही ध्यानस्थ असतात. बगळयांच्या पांढर्‍या रांगा आकाशात मोत्याच्या माळेप्रमाणे शोभून दिसतात.