भारतात सामान्यपणे पांढरे घुबड आढळते. त्याचे शास्त्रीय नाव टायटो आल्बा आहे. त्याचबरोबर शृंगी घुबड आणि मासे खाणारे तपकिरी घुबडही आढळते. साळुंकीएवढे लहान घुबडही भारतात सर्वत्र आढळते. महाराष्ट्रात याला पिंगळा म्हणतात. एल्फ आउल हे जगातील सर्वांत लहान घुबड मध्य अमेरिका आणि मेक्सिकोमध्ये आढळते. त्याची लांबी सु. १५ सेंमी. असते. सर्वांत मोठया घुबडाचे नाव ग्रेट ग्रे आउल असून त्याची लांबी सु. ७२ सेंमी. असते. या जातीची घुबडे यूरोप, आशिया व उत्तर आफ्रिकेत आढळतात.घुबड हा शिकारी पक्षी वर्गातील प्रमुख पक्षी आहे. घुबडे बहुधा एकाकी आणि निशाचर असतात. घुबडे प्रामुख्याने सस्तन प्राणी, कीटक आणि पक्षी यांची शिकार करतात तरी काही प्रजातींनी मासे मारण्यात कौशल्य प्राप्त केले आहे.
महाराष्ट्रात पंधरापेक्षा जास्त प्रकारच्या घुबडांची नोंद झाली आहे. अधिवासानुसार घुबडांचे प्रकार बदलतात. केवळ भारतात आढळणारी रक्तलोचन घुबड आणि वन पिंगळा ही दोन्ही प्रदेशनिष्ठ घुबड महाराष्ट्रात सापडतात.शृंगी घुबड आणि मासे खाणारे तपकिरी घुबड या घुबडांच्या दोन जाती भारतात सगळीकडे आढळतात. ही दोन्ही घारीएवढी मोठी असतात. रात्री अपरात्री आपल्याला घू घू असा जो घुमणारा आवाज ऐकू येतो तो शृंगी घुबडाचा असतो. याच्या डोळ्यांच्या वरच्या बाजूस पिसांचे दोन झुपके असतात. ते शिंगासारखे दिसत असल्यामुळे याला शृंगी घुबड हे नाव मिळाले असावे. मासे खाणारे घुबड फक्त मासे खाते. एक साळुंकीएवढे लहान घुबड भारतात सर्वत्र आढळते. त्याला पिंगळा म्हणतात.
घुबड च्या डोळ्यांची रचना इतर पक्षांच्या तुलनेत जरा वेगळीच असते घुबडाचे डोळे समोर असतात आणि त्यांची रचना गोल नसून ट्यूब सारखी असते.घुबड डोळे हलवू शकत नाही. म्हणून आजूबाजूला बघण्याकरिता तिला डोके पूर्ण फिरवावे लागते. घुबडच्या मानीत १४ मनके असतात. त्याच्यामुळे घुबड त्यांची मान २७० अंश फिरवू शकतात.घुबडचा चेहरा गोल चपटा असतो आणि त्यांची चोच लहान असली तरी ती खूप शक्तिवान असते. घुबडाची ऐकण्याची क्षमता देखील अतिशय उत्तम असते. घुबडांचे कान असमान असतात आणि डोक्यावर वेगवेगळ्या अंतरावर असतात. ज्यामुळे ध्वनीलहरींमधील थोडासा फरक सुद्धा त्यांना सावजाचे अचूक ठिकाण ओळखण्यास मदत करतो.
घुबडांच्या डोक्यावर असलेली पिसे सुद्धा घुबडाला ध्वनीलहरींना दहापट मोठे करून कानापर्यंत पोहचवतात.तसेच घुबड सर्वात आधी मोठ्या शक्तिशाली पिल्लांना अन्न पुरवतो व नंतर कमजोर पिलांना अन्न पुरवतो. हे पिल्ले मोठी झाल्यावर उडून जवळपासच्या झाडावर राहायला जातात. तिथे ही काही वेळा हे घुबड पिल्लाला अन्न पुरवतो.अंडी आकाराने गोल आणि पांढरी असतात.या अंड्यातून पिले बाहेर आल्यानंतर ४ – ५ आठवडे घरटयात राहतात.घरटयातून बाहेर पडल्यानंतर पिले काही आठवडे त्यांच्या पालकांवर अवलंबून असतात. या काळात पिले उडायला आणि शिकार करायला शिकतात.
घुबडे स्वत: घरटे बांधत नाहीत. त्याऐवजी ते ससाण्यांच्या किंवा कावळ्यांच्या जुन्या घरटयांचा वापर करतात. घुबडे झाडांच्या ढोलीत, गुहेच्या किंवा उंच कडयांच्या कपारीत, जमिनीत खड्डे करून किंवा जमिनीखाली बिळात तर काही धान्याच्या गोदामांत किंवा चर्चच्या घंटाघरातही राहतात.
घुबडे लहान सस्तन प्राणी खातात. तसेच ती पक्षी, सरपटणारे प्राणी, मासे, कीटक आणि कृमीदेखील खातात. कृतक प्राण्यांचा त्यांच्या आहारात प्रमुख समावेश असतो. मोठ्या आकाराची घुबडे काही वेळेला सशासारखे प्राणी उचलून नेतात. काही उथळ पाण्यातील मासे खातात. ससाण्याप्रमाणे घुबडे मोठ्या आकाराचे भक्ष्य तुकडे करून खातात. परंतु भक्ष्य लहान असल्यास ते अखंड गिळतात.लहान घुबडे किडे, लहान उंदीर व पक्षी खातात परंतु मोठी घुबडे ससे, घुशी, पक्षी, साप इत्यादींवर उपजीविका करतात काही घुबडे मासे, बेडूक, खेकडे वगैरे खातात. भक्ष्य मोठे असले, तर चोचीने त्याचे लचके तोडून ते खातात, पण लहान प्राणी ते सबंध गिळतात. अन्नाचे पचन झाल्यावर भक्ष्याची हाडे, पिसे, केस व इतर न पचणाऱ्या पदार्थांचे लहान गोळे बनतात व घुबड ते ओकून टाकते.
घुबड शेतकऱ्यांसाठी उपयोगी पक्षी आहे. पिकांची नासधूस करणारे उंदीर, घुशी, ससे आणि कीटकांना खात असल्यामुळे घुबडे माणसाला उपकारक ठरली आहेत. दिवसा घुबड आजूबाजूच्या वातावरणा प्रमाणे स्वतःला बदलतात आणि आरामात राहतात.घुबडाचे वेदकालीन नाव उलूक आहे. पुराणात घुबडाला लक्ष्मीचे वाहन मानले आहे. हिंदू समाजात घुबड दिसणे किंवा त्याचे ओरडणे अशुभ मानतात. अनर्थाचे पूर्व चिन्ह म्हणून त्याचा पुष्कळदा उल्लेख केलेला आढळतो. याच्या उलट प्राचीन ग्रीसमध्ये घुबड हे शास्त्र व कला यांच्या वास्तव्याचे दर्शक चिन्ह होते.
No comments:
Post a Comment