ओळख पक्ष्यांची - पावश्या

 मान्सूनचा पाऊस येण्याआधी  'पाऊस आला', 'पाऊस आला' किंवा 'पेरते व्हा', 'पेरते व्हा'अशा आवाजाने पावसाच्या आगमनाची सूचना देणारा पक्षी म्हणाजे पावशा होय.. महाराष्ट्रातील लोक याला बळीराजा मानतात व शेतीच्या कामाला हा कामी येतो. हा पक्षी सामान्यांच्या जवळचा आहे. यावर अनेक भाषांमध्ये लोक-कथा, गीते, म्हणी वगैरे आहेत.

             पावशाचा आकार साधारण कबुतराएवढा असतो. कबुतरा एवढा पण त्याच्यापेक्षा सडपातळ आणि जास्त लांब शेपटी असणारा पक्षी आहे. लांबी सु. ३३ सेंमी. शरीराची वरची बाजू राखी करड्या रंगाची आणि खालची पांढरट असून तिच्यावर आडवे तपकिरी पट्टे; शेपटी करड्या रंगाची असून तिच्यावर रुंद तांबूस पट्टे डोळे आणि पाय पिवळ्या रंगाचे; चोच हिरवट रंगाची; दिसायला हा शिकऱ्यासारखा असतो. पावश्याला दुरून पाहिल्यास तो हुबेहूब शिकऱ्यासारखा दिसतो. त्याची उडण्याची व झाडाच्या शेंड्यावर उतरण्याची शैलीदेखील शिकऱ्यासारखी असते. उडताना आणि हालचाली करतानाही तो शिकऱ्याची नक्कल करतो. निसर्गातील अनुकारितेचे हे एक उत्तम उदाहरण आहे.

               भारतात ब्रिटिश राजवटीत राहणाऱ्या इंग्रजांनी या पक्ष्याला ‘ब्रेनफीव्हर बर्ड’ हे नाव दिले आणि ते रूढ झाले.उत्तरी भारतीयांना याचा आवाज ’पी-पहा, पी-कहां’ असा ऐकू येतो. इंग्रजांना तो”हू बी यू, हू बी यू’ असातर काहींना 'ओह लॉर, ओह लॉर' वी फील इट, वी फील इट असा ऐकू येतो. तर काही ब्रिटिशांना तो ब्रे..न फीव्हर, ब्रे..न फीव्हर’ असा वाटतो. बंगाली लोकांना याचा आवाज ’चोख गेलो’ म्हणजे माझे डोळे गेले असा वाटतो.

              हा पक्षी भारत आणि श्रीलंकेमध्ये आढळतो. भारतात हिमालयाच्या ७६० मी. उंचीपासून खाली दक्षिणेकडे तो सर्वत्र सापडतो. हा वृक्षवासी पक्षी असून जंगलात राहतो. मनुष्यवस्तीजवळ असणाऱ्या बागा, दाट झाडी, आंबराई इ. ठिकाणे त्याला जास्त पसंत पडतात. हे एकेकटेच असतात.वड, पिंपळ व इतर झाडांची फळे आणि किडे खाऊन हा राहतो. केसाळ सुरवंट तो आवडीने खातो.

               मार्च–जुलै हा पावशाचा विणीचा हंगाम असतो. कोकिळेप्रमाणे हा पक्षी अंडपरजीवी आहे. पावशाची मादी सातभाई पक्ष्याची नजर चुकवून त्याच्या घरट्यात आपली अंडी घालते. एका घरट्यात ती बहुधा एकच अंडे घालते. आश्रयी सातभाई पक्ष्याच्या निळ्या अंड्यासारखीच पावशाची अंडी असतात. सातभाई पक्षी ती अंडी स्वत:चीच आहेत असे समजून त्यांच्यावर बसून ती उबवितो. त्यातून बाहेर पडणाऱ्या पिलांचेही ते पोषण करतात. पिले मोठी झाली की ती उडून जातात.

         पाऊस किंवा वादळाची चाहूल देणारा हा पक्षी परीचित असल्यामुळे त्याला 'वादळी पाखरु' असेही संबोधले जाते. तसेच' पेरते व्हा', 'पेरते व्हा' असा आवाज करणारा हा पक्षी 'पेरते व्हा' या नावानेही ओळखला जातो.